Δράμας, νομός

Νομός (3.468 τ. χλμ., 103.975 κάτ.) της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Συνορεύει στα Β με τη Βουλγαρία, στα Α με τον νομό Ξάνθης, στα Ν με τον νομό Καβάλας και στα Δ με τον νομό Σερρών. Από τη συνολική της έκταση 402 τ. χλμ. είναι πεδινά, 629 ημιορεινά και 2.437 ορεινά. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Δράμα (βλ. λ.). Διοικητική διαίρεση. Ο ν.Δ. περιλαμβάνει 121 οικισμούς. Σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση που εισήγαγε το σχέδιο Καποδίστριας, ο νομός αποτελείται από τους δήμους Δράμας, Δοξάτου, Καλαμπακίου, Κάτω Νευροκοπίου, Νικηφόρου, Παρανεστίου, Προσοτσάνης, Σιταγρών και την κοινότητα Σιδηρονέρου. Γεωγραφικά στοιχεία και κλίμα. Ο ν.Δ., με ποσοστό ορεινής έκτασης που υπερβαίνει το 60%, παρουσιάζει πολύ τραχύ ανάγλυφο, ανάμεσα στο οποίο σχηματίζονται κλειστές πεδινές περιοχές, όπως οι πεδιάδες της Δράμας και του Νευροκοπίου. Το νότιο μέρος της πεδιάδας της Δράμας υπάγεται διοικητικά στον νομό Καβάλας, μορφολογικά όμως συνδέεται με την περιοχή Δράμας. Τα βουνά που περιβάλλουν την πεδιάδα είναι ρηξιγενή τμήματα της ίδιας αρχικής μάζας που εξαπλώνεται σε όλη την ανατολική Μακεδονία και Θράκη και εκτείνεται πέρα από τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας. Αυτή η ορεινή μάζα, που συνιστά συνέχεια της ορεινής περιοχής της Ροδόπης, αποτελεί τη μεγαλύτερη εμφάνιση του μεταμορφωμένου υπόβαθρου της χώρας μας, δηλαδή ενός συστήματος από τα παλαιότερα πετρώματα με τα οποία δομείται ο ελληνικός χώρος. Τα πετρώματα αυτά, από τα νεότερα προς τα παλαιότερα, είναι κυρίως αμφιβολιτικοί σχιστόλιθοι, μάρμαρα, γνεύσιοι και γρανιτογνεύσιοι, των οποίων η ηλικία δεν έχει προσδιοριστεί ακόμα, γιατί δεν βρέθηκαν απολιθώματα μέσα σε αυτά. Μεγάλες εκτάσεις καλύπτει το ασβεστολιθικό σύστημα των μαρμάρων, γι’ αυτό και γενικά η μορφή του αναγλύφου στα ορεινά μέρη είναι πολύ τραχιά. Το σύστημα των πετρωμάτων της Ροδόπης διακόπτεται από ρήγματα βορειοδυτικής-νοτιοανατολικής διεύθυνσης, αλλά και άλλων πολλών καθέτων προς αυτήν. Το πεδινό τμήμα της περιοχής, δηλαδή η πεδιάδα της Δράμας, είναι μια ταφροειδής εγκατακρήμνιση, με διεύθυνση επίσης από ΒΔ προς ΝΑ· αποτελεί μια κλειστή λεκάνη, χωρίς διέξοδο προς τη θάλασσα. H λεκάνη αυτή κάποτε ήταν λίμνη, όπου αποτέθηκαν ιζήματα κυρίως αργιλομαργαϊκής σύστασης. Το χαμηλότερο δυτικό τμήμα της πεδιάδας, που ανήκει στον νομό Καβάλας, περιλαμβάνει και τα τενάγη των Φιλίππων που αποξηράνθηκαν, ενώ πρώτα αποτελούσαν μόνιμο έλος. Σε αυτά συνέρεαν άλλοτε όλα τα νερά της νότιας περιοχής της πεδιάδας και σχηματίστηκαν παχιά στρώματα τύρφης από τη λάσπη και τα φυτικά υπολείμματα. Τα έλη των Φιλίππων αποξηράνθηκαν με τη διάνοιξη της μεγάλης αποστραγγιστικής τάφρου των Φιλίππων, που διοχετεύει τα νερά της περιοχής αυτής στον μικρό ποταμό Αγγίτη, παραπόταμο του Στρυμόνα. Ο Αγγίτης, ο οποίος συμβάλλει στον Στρυμόνα, είναι o μόνος συλλεκτήρας όλων των υδάτων της υδρολογικής λεκάνης της πεδιάδας. Τμήματα της ίδιας αυτής πεδινής περιοχής της Δράμας είναι και οι μικρές πεδιάδες Προσοτσάνης και Δοξάτου. H κοιλάδα του Κάτω Νευροκοπίου αποτελεί και αυτή ένα βύθισμα που βρίσκεται σε πολύ ψηλό επίπεδο. Από την κοιλάδα του Νέστου, που βρίσκεται στα όρια του νομού Ξάνθης, αποχετεύονται τα υπόλοιπα ύδατα του βόρειου ορεινού τμήματος της περιοχής. Εξαιτίας της μεγάλης εξάπλωσης των ασβεστολιθικών πετρωμάτων στο ορεινό τμήμα της περιοχής, ευνοείται ο σχηματισμός ενός μεγάλου υπόγειου καρστικού δικτύου, με αποτέλεσμα τη δημιουργία καρστικών πηγών και πηγών επαφής μεγάλης παροχής. Οι πιο αξιόλογες από αυτές είναι: οι πηγές Μαρά, στο βορειοδυτικό τμήμα της πεδιάδας Δράμας, από τις οποίες αποχετεύονται σε καταβόθρες τα νερά της ορεινής περιοχής Κάτω Νευροκοπίου· οι πηγές Μυλοποτάμου, στο βόρειο τμήμα της πεδιάδας, που εκδηλώνονται με έναν κώνο κορημάτων και αποχετεύουν, μαζί με τις πηγές της Αγίας Βαρβάρας Δράμας, τα υπόγεια νερά του Φαλακρού όρους· οι πηγές Βοϊράνης, στο ανατολικό τμήμα, που αποχετεύουν τα υπόλοιπα νερά της ορεινής περιοχής λεκάνης. Όλα τα νερά των πηγών αυτών αποχετεύονται τελικά στον Στρυμόνα, περνώντας από τον Αγγίτη ποταμό. To κλίμα του ν.Δ. είναι σαφώς διαφορετικό από το μεσογειακό και τείνει προς τον μεσευρωπαϊκό τύπο. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η περιοχή περιβάλλεται από σχετικά ψηλά όρη, ιδίως από Β και Δ, τα οποία αποκλείουν την επίδραση της θάλασσας, με αποτέλεσμα το κλίμα να γίνεται ηπειρωτικό. Η θερμοκρασία του αέρα παρουσιάζει απλή ετήσια πορεία με μέγιστο τον Ιούλιο και ελάχιστο τον Ιανουάριο· το ετήσιο θερμομετρικό εύρος υπερβαίνει τους 20°C. Κατά τη χειμερινή περίοδο οι θερμοκρασίες πέφτουν πολλούς βαθμούς κάτω από το μηδέν. Αντίθετα το καλοκαίρι σημειώνεται μεγάλη άνοδος και συχνά η θερμοκρασία υπερβαίνει τους 40°C. Η υγρασία είναι σχετικά υψηλή και κυμαίνεται κατά μέσο όρο μεταξύ 50 και 85°C. Η βροχή, που κυμαίνεται κατά μέσο όρο μεταξύ 500 και 600 χιλιοστών, κατανέμεται ομοιόμορφα στη διάρκεια του έτους. Γενικότερα, το κλίμα όλης της περιοχής του ν.Δ. χαρακτηρίζεται από δριμείς χειμώνες και πολύ θερμά καλοκαίρια. Αξιόλογο σπηλαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν η Μεγάλη Καταβόθρα Νευροκοπίου και ο υπόγειος ποταμός Μαρά, από τα νερά του οποίου υδρεύονται και αρδεύονται μεγάλες εκτάσεις. Οικονομία. Η οικονομία του ν.Δ. βασίζεται κατά κύριο λόγο στη γεωργία και κυρίως στην καπνοκαλλιέργεια. Παλαιότερα, ο καπνός αντιπροσώπευε περίπου το μισό της αξίας της συνολικής αγροτικής παραγωγής και απασχολούσε το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού στην καλλιέργεια, στην εμπορική επεξεργασία του κλπ. Εκτός από τον καπνό, άλλα προϊόντα του ν.Δ. είναι τα δημητριακά, το βαμβάκι, η πατάτα κ.ά., ενώ αρκετά ανεπτυγμένη είναι η κτηνοτροφία. Στη δεκαετία του 1970, για την αξιοποίηση του σημαντικού δασικού πλούτου της περιοχής και για να σταματήσει η έξοδος του πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα, αποφασίστηκε η δημιουργία βιομηχανίας χαρτοπολτού και χαρτιού. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια εντείνονται οι προσπάθειες για στροφή των επενδύσεων προς τον μεταποιητικό και τον βιομηχανικό τομέα. Στον ν.Δ. υπάρχουν μεγάλα αποθέματα μαγγανίου, λιγνίτη και λατομεία μαρμάρου. Ο νομός, μαζί με τον νομό Καβάλας, αποτελεί από τα πιο σημαντικά κέντρα εξόρυξης, κοπής και επεξεργασίας μαρμάρου. Αρχαιολογία. Στην πρωτεύουσα του νομού διατηρείται αξιόλογο βυζαντινό τείχος. Παλαιά επιγραφικά ευρήματα, που σήμερα δεν διασώζονται, μαρτυρούσαν τη λατρεία του Διονύσου στην πόλη, η οποία επιβεβαιώθηκε και πρόσφατα με την ανεύρεση νέων επιγραφών των ύστερων ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων. Ο σημαντικότερος αρχαιολογικός οικισμός του ν.Δ. βρίσκεται κοντά στο Φωτολίβος και ανήκει στην πρώιμη εποχή του χαλκού. Έχουν ερευνηθεί επίσης ίχνη προϊστορικών οικισμών στον Μυλοπόταμο και στην Πετρούσα. Τέλος, στη θέση Καλές της περιοχής Πύργων ανακαλύφθηκε κάστρο των ρωμαϊκών και των βυζαντινών χρόνων, στην κορυφή οχυρού λόφου που ανήκει στην οροσειρά Μποζ-Νταγ. Πολλά νομίσματα ελληνιστικών, ρωμαϊκών και ορισμένα βυζαντινών χρόνων, που έρχονται στο φως κατά καιρούς σε διάφορα σημεία του ν.Δ., μαρτυρούν τη συνέχεια της ζωής στην περιοχή μέσα στους αιώνες. Το πανάρχαιο έθιμο «Μπαμπουγέρα» αναβιώνει στον οικισμό Καλή Βρύση της Δράμας (φωτ. ΑΠΕ).